10°

Nowa Ruda

Menu

Kanal RSS

 Reklama  
  O-MIESCIE: Historia Nowej Rudy [I]
Nowa Ruda posiada d³ug± i bogat± historiê, ale jej udokumentowanie jest znacznie skromniejsze ni¿ innych miast ziemi k³odzkiej, szczególnie w literaturze polskiej. Miasto nie mia³o szczê¶cia do historiografii. Czêsto te¿ pada³o ofiar± zniszczeñ wojennych i ró¿nych kataklizmów, czemu sprzyja³ jego otwarty charakter. Ze wzglêdu na po³o¿enie i ukszta³towanie terenu Nowa Ruda nie by³a nigdy ufortyfikowana (poza dworem). Pó¼niej rozwija³a siê g³ównie jako o¶rodek przemys³owy, co owocowa³o czêstymi przebudowami starych obiektów. Nie s± te¿ znane pocz±tki miasta. przyjmuje siê, ¿e zosta³o za³o¿one na surowym korzeniu w drugiej po³owie XIII w. O takim pocz±tku ma równie¿ za¶wiadczaæ herb nawi±zuj±cy do karczunku terenu. Od pocz±tku by³o silnie zwi±zane z Czechami, chocia¿ zaludnili je g³ównie koloni¶ci niemieccy. Przypuszcza siê, ¿e prawa miejskie otrzyma³o ok. 1336 r., ale dokument lokacyjny nie zachowa³ siê, znane jest dopiero odnowienie tych praw z 1434 r. Na pewno w 1337 r. istnia³ tu ju¿ ko¶ció³, a miasto le¿a³o w obrêbie rozleg³ych dóbr nale¿±cych do von Wusthubów. Obejmowa³y one Now± Rudê z dworem i kilka wsi w dolinie W³odzicy i ¦cinawki. W 1352 r. Heinrich von Wusthube sprzeda³ ca³± posiad³o¶æ braciom von Donyn. Obejmowa³a ona Now± Rudê z dworem i m³ynem wodnym oraz m. in. Wolibórz, Jugów, Ludwikowice K³. i ¦wierki. Transakcjê tê potwierdzi³ w 1360 r. król Karol IV nadaj±c lenno rycerskie Jaros³awowi von Donyn i jego braciom. W tym te¿ roku wyst±pili w dokumencie tkacze we³ny, którzy od pocz±tku odgrywali w mie¶cie znacz±c± rolê. Posiad³o¶æ von Donynów utrzymywa³a siê bez zmian, co wynika m.in. z potwierdzenia praw w³asno¶ci dokonanego w 1375 r. przez namiestnika ziemi k³odzkiej Bothê von Czastolowicza. Miasto jednak nie rozwija³o siê zbyt pomy¶lnie, skoro w 1384 r. p³aci³o tylko 16 srebrnych groszy dziesiêciny. Na prze³omie XIV/XV w. istnia³ ju¿ jednak cech sukienników i szewców, a przy ko¶ciele dzia³a³a szko³a parafialna.

W pocz. XV w. w Nowej Rudzie istnia³o sêdziostwo, które dzier¿yli kolejni burgrabiowie dworu von Donynów. W 1403 r. von Donyn ufundowa³ za 2 kopy groszy o³tarz w ko¶ciele, a rok pó¼niej nada³ statut cechowi szewców. Odrêbny statut w 1416 r. otrzyma³ cech sukienników. By³a to wówczas najbardziej znacz±ca grupa rzemie¶lników w mie¶cie, powoduj±ca jego rozwój. Rozwój ten przerwa³y jednak gwa³townie wojny husyckie. Ju¿ w 1428 r. husyci spalili i spl±drowali Now± Rudê. Poleg³o te¿ sporo mieszkañców. Miasto odbudowa³o siê i ju¿ w 1434 r. otrzyma³o nowe przywileje. Po wojnach husyckich w 1442 r. Nowa Ruda liczy³a 78 domów, a zamieszkiwa³o j± oko³o 500 osób. Ca³e miasto le¿a³o wówczas w dolinie W³odzicy. Dopiero w tym roku przyst±piono do wytyczenia górnego miasta z rynkiem, chocia¿ jeszcze wówczas chyba go nie zabudowano. W XV w. Nowa Ruda by³a miejscem pielgrzymek, poniewa¿ rozwija³ siê tu kult maryjny.

Znaczne zmiany w dziejach miasta nast±pi³y w 1472 r., bowiem po ¶mierci ostatniego z von Donynów, ks. Henryk Podiebradowicz Starszy wobec braku mêskich potomków “pañstewko noworudzkie” przekaza³ jako dobra lenne ma³¿onkowi Anny von Donyn, Georgowi von Stillfriedowi z Ratenitz na £u¿ycach. By³ on protoplast± rodu, w którego rêkach dobra te pozostawa³y a¿ do pocz±tków XIX w. Nowa Ruda zaczê³a siê wówczas szybciej rozwijaæ, g³ównie jako znacz±cy o¶rodek sukiennictwa, ale te¿ jako centrum wielkiej posiad³o¶ci ziemskiej obejmuj±cej szereg wsi. W 1476 r. burmistrzem Nowej Rudy by³ N. Kestner, co ¶wiadczy, i¿ istnia³ ju¿ samorz±d miejski. Odbywa³y siê regularne jarmarki i targi. Zabudowano wówczas górne miasto na zboczu Góry ¶w. Anny. Tam przenios³o siê centrum, natomiast dolne miasto sta³o siê dzielnic± przemys³ow± z warsztatami tkackimi, foluszami i farbiarniami usytuowanymi wzd³u¿ W³odzicy. W 1498 r. na górnym mie¶cie wzniesiono nowy ko¶ció³ parafialny. Parafia miejska obejmowa³a te¿ wsie w dawnym “pañstewku noworudzkim”.

Nowa Ruda do¶æ szybko sta³a siê centrum protestantyzmu na ziemi k³odzkiej. Wi±za³o siê to ze znacznym odsetkiem ludno¶ci pochodzenia niemieckiego. W po³owie XVI w. by³a o¶rodkiem schwenckfeltyzmu i anabaptyzmu. Nowe wyznanie przyjêli te¿ w³a¶ciciele dóbr, von Stillfriedowie, chocia¿ czê¶æ cz³onków rodziny pozosta³a przy wyznaniu rzymsko-katolickim. W drugiej po³owie XV w. miasto zaczê³o nabieraæ bardziej przemys³owego charakteru. Z 1478 r. zachowa³a siê wzmianka o wypalaniu wêgla drzewnego w okolicy i przekaz o wydobywaniu wêgla kamiennego w Zaciszu. Wydobyciem wêgla szybko zainteresowa³ siê baron von Stillfried. Ju¿ w pocz. XVI w. zatrudnia³ nawet zarz±dcê kopalñ, niejakiego Heinricha. W testamencie von Stillfrieda z 1509 r. wymieniono kopalniê wêgla, któr± od 1591 r. dzier¿awi³ od von Stillfrieda niejaki Wenzel. Byæ mo¿e w okolicy dzia³a³a wówczas te¿ ku¼nica ¿elaza. Jednak na terenie samego miasta górnictwo wêgla rozwinê³o siê znacznie pó¼niej, co nie przeszkadza³o, ¿e fortuna baronów von Stillfriedów wzrasta³a w³a¶nie w oparciu o nie. W 1580 r. w dobrach von Stillfriedów wybuch³y zamieszki ch³opskie, które objê³y równie¿ najbli¿sze s±siedztwo miasta.

Ciê¿ki dla miasta by³ okres wojny 30-letniej. Szacuje siê, ¿e w 1620 r. Nowa Ruda liczy³a ok. 300 domów i ok. 1500 mieszkañców, natomiast w 1645 r. pozosta³o tylko ok. 180-190 domów, a ludno¶æ zmala³a co najmniej o ok. 40 proc. Poniewa¿ baron von Stillfried by³ protestantem, popar³ stany czeskie w pierwszym okresie wojny. Po bitwie pod Bia³± Gór± utraci³ dobra lenne i po³owê swoich dóbr rodowych, i aby je odzyskaæ przeszed³ na katolicyzm. W 1621 r. miasto prze¿y³o ciê¿kie chwile oblegane przez wojsko. Atak odparto ale ju¿ w grudniu zosta³o opanowane przez oddzia³y cesarskie. W 1622 r. Now± Rudê spali³y i zrabowa³y oddzia³y hrabiego B. von Thurna. Wziêto te¿ do niewoli barona von Stillfrieda, z której musia³ wykupiæ siebie i rodzinê. Jednak miasto zdo³a³o siê przynajmniej czê¶ciowo odbudowaæ, bowiem inwentarz z 1631 r. wykazuje, ¿e ko¶ció³ parafialny by³ bogato wyposa¿ony, m. in. ocala³y a¿ cztery dzwony. Wiadomo równie¿, ¿e proboszcz w³ada³ jêzykiem czeskim. Jednak miary upadku miasta dope³ni³a zaraza w 1633 r., która poch³onê³a blisko tysi±c ofiar.

Po wojnie 30-letniej miasto odbudowa³o siê z trudem, pewne zahamowanie przynios³a kolejna fala buntów ch³opskich w dobrach von Stillfriedów w latach 1677-80. Nadal Now± Rudê nêka³y klêski, m.in. w 1724 r. du¿y po¿ar zniszczy³ czê¶æ zabudowy. Miasto rozwija³o siê jednak dziêki tkactwu, z tym, ¿e stopniowo sukiennictwo wypierane by³o przez p³óciennictwo, a pó¼niej przez tkaczy bawe³ny.

Znaczne zmiany przynios³y wojny ¶l±skie. W 1748 r. w mie¶cie ¿y³o 355 mieszczan. W 1781 r. baron von Stillfried za³o¿y³ w Nowej Rudzie pierwsz± kopalniê wêgla “Ruben”, która sta³a siê zal±¿kiem kopalni “Nowa Ruda”. Przy niej powsta³o Kolno, a potem nastêpne osady górnicze. W 1787 r. miasto posiada³o trzy ko¶cio³y (równie¿ ewangelicki), plebanie; by³a szko³a, ratusz, szpital i dwie gospody. Wspominano wówczas o istnieniu trzech bram miejskich i “ma³ych murów”, ale mia³y one raczej charakter reprezentacyjno -presti¿owy, a nie obronny. Przemys³ tworzy³ m³yn wodny, dwa folusze i manufaktura sukiennicza. W¶ród mieszk. by³o 261 majstrów i 260 czeladników sukienniczych. By³o te¿ ponad 150 innych rzemie¶lników. Nowa Ruda posiada³a prawo do czterech jarmarków w roku i cotygodniowych targów. Do miasta nale¿a³a czê¶æ Zacisza. Dzia³a³y, chocia¿ z przerwami, cztery kopalnie wêgla. W 1782 r. gród otrzyma³ nowe prawa miejskie, które praktycznie wy³±czy³y go spod zwierzchno¶ci barona von Stillfrieda. Nadal jednak w mie¶cie by³a jego siedziba rodowa w pa³acu. Tam te¿ mie¶ci³ siê zarz±d bardzo rozleg³ych dóbr ziemskich, które obejmowa³y wówczas znaczn± czê¶æ ziemi k³odzkiej. Miasto natomiast podlega³o ju¿ tylko samorz±dowi i w³adzom pruskim. Bardzo o¿ywiony rozwój przyniós³ miastu wiek XIX. Najpierw w 1804 r. ca³e dawne pañstewko noworudzkie naby³ baron von Magnis z Bo¿kowa, który przede wszystkim przyst±pi³ energicznie do zwiêkszenia wydobycia wêgla, co zaowocowa³o m. in. szybkim wzrostem liczby mieszkañców i rozwojem przestrzennym miasta, a tak¿e powstaniem wokó³ licznych osad.

Jednak i pocz. XIX w. nie by³ spokojny dla Nowej Rudy. Znalaz³a siê ona w sferze dzia³añ wojennych podczas kampanii napoleoñskiej w 1807 r. Na szczê¶cie bezpo¶rednie walki nie toczy³y siê tutaj, ale po potyczce pod ¦wierkami wycofywa³ siê têdy oddzia³ 800 ¿o³nierzy bawarskich i saskich wchodz±cy w sk³ad wojsk francuskich, który dopu¶ci³ siê w mie¶cie rabunków. Po nich przeci±gn±³ oddzia³ 1500 ¿o³nierzy pruskich genera³a hrabiego von Götzena. Wiêkszych strat przysporzy³a miastu blokada kontynentalna, poniewa¿ podkopa³a miejscowy przemys³ w³ókienniczy. Jej efektem by³o zamkniêcie, a nawet likwidacja czê¶ci zak³adów i wzrost bezrobocia. W 1824 r. doln± czê¶æ miasta zniszczy³a wielka powód¼. Jednak ju¿ w 1816 r. dzia³a³y tu trzy szko³y elementarne.

W 1825 r. w samym mie¶cie by³o 170 domów, a na przedmie¶ciach 233. By³ ko¶ció³ i szko³a katolicki, oraz ewangelicka. Ponadto by³: ratusz, szpital, apteka, browar, cztery gorzelnie, dwa m³yny wodne, trzy folwarki i cegielnia. W po³. XIX w. powsta³a przêdzalnia zgrzebnej we³ny.

Niezale¿nie od miasta rozwija³o siê górnictwo. Kopalnie nale¿a³y najpierw do barona von Stillfrieda, potem do barona von Magnisa. Wydobycie nie by³o wówczas du¿e i znacznie waha³o siê. Kopalnia “Ruben” potem rozwija³a siê szybko, szczególnie po 1804 r., gdy przesz³a w rêce hr. von Magnisa. W 1860 r. przy³±czono do niej starsze kopalnie: “Joseph” w Zaciszu, “Lisette” w Dzikowcu.

Od po³owy XVIII w. Nowa Ruda zalicza³a siê do najbardziej uprzemys³owionych miast ¶l±skich. By³a te¿ znana z radykalnych nastrojów spo³ecznych, które da³y o sobie znaæ w okresie Wielkiej Rewolucji Francuskiej w 1792 r. W nastêpnych latach dochodzi³o do ostrych spiêæ na tle p³acowym, poniewa¿ w pocz. XIX w. wiêkszo¶æ mieszkañców utrzymywa³a siê z cha³upniczego tkactwa i sukiennictwa, które od po³owy XIX w. podupad³o i by³o wypierane przez p³óciennictwo. Po 1840 r. powsta³y pierwsze wiêksze manufaktury tkackie, dzia³a³a te¿ wytwórnia tabaki. Do kolejnych zamieszek dosz³o w 1847 r., by³y tak powa¿ne, ¿e musia³o interweniowaæ wojsko.

W 1843 r. w mie¶cie powsta³a drukarnia Wilhelma W. Klambta, która da³a pocz±tek znanemu pó¼niej wydawnictwu “Klambt”, dzia³aj±cemu do 1945 r. W drukarni tej zaczê³a siê ukazywaæ gazeta “Hausfrends”, po¶wiêcona m. in. historii i kulturze ziemi k³odzkiej. Z czasem drukarnia i wydawnictwo przekszta³ci³y siê w powa¿ne przedsiêbiorstwa prowadzone przez potomków za³o¿yciela - Rosów.

W 1854 r. miasto sta³o siê siedzib± powiatu wyodrêbnionego z czê¶ci powiatu k³odzkiego. W zwi±zku z tym w drugiej po³owie XIX w. wzniesiono szereg gmachów publicznych dla instytucji i urzêdów (s±d i poczta). Oko³o po³owy XIX w. wykonano wiele dróg (czê¶æ jako roboty publiczne) ³±cz±cych Now± Rudê z okolicznymi miejscowo¶ciami. Od¿y³ przemys³ w³ókienniczy, ale dzia³aj±cy ju¿ w oparciu o bawe³nê i jedwab. Powsta³o w mie¶cie sporo, na ogó³ niewielkich fabryk, m. in. kilka garbarni, rozbudowano wytwórniê tabaki, rozwin±³ siê przemys³ poligraficzny. Po po³±czeniu w 1860 r. kopalñ szybko rozwija³o siê górnictwo. Znaczny wp³yw na koniunkturê mia³o doprowadzenie w 1879 r. linii kolejowej z K³odzka i przed³u¿enie jej w 1880 r. do Wa³brzycha. U³atwi³o to transport towarów, przede wszystkim wywóz wêgla. W mie¶cie powsta³y dwie stacje kolejowe.

Nowa Ruda by³a te¿ znacz±cym o¶rodkiem turystyki. Ju¿ w 1881 r. dzia³a³a tu grupa K³odzkiego Towarzystwa Górskiego (GGV), która oznakowa³a doj¶cia do najbli¿szych atrakcji turystycznych, ustawi³a drogowskazy i organizowa³a przewodnictwo. W 1884 r. wyznakowano szlak z miasta na Wielk± Sowê. Pomy¶lny rozwój miasta przerwa³ 23.05.1884 r. wielki po¿ar, który strawi³ kilkadziesi±t budynków, w tym ko¶ció³ parafialny.

Rozbudowa kopalñ i ich komasacja doprowadzi³y w 1898 r. do utworzenia gwarectwa Neuroder Kohlen und Tonwerke, które przejê³o i skupi³o pod swoim zarz±dem prawie wszystkie kopalnie prywatne i gwarectwa dzia³aj±ce w Nowej Rudzie, S³upcu, Przygórzu, Zaciszu, Dzikowcu i Jugowie. Zwiêkszono wydobycie wêgla rozwiniêto równie¿ wydobycie odkrytych w 1870 r. ³upków ogniotrwa³ych, które od 1880 r. wypra¿ano w miejscowym zak³adach wg w³asnej, oryginalnej technologii. Rozwój miasta przyczyni³ siê te¿ do bud. w latach 1907-12 drugiego toru na linii kolejowej z K³odzka do Wa³brzycha. W tym czasie powsta³o lub rozbudowa³o siê sporo kolonii i osiedli w rejonie miasta. Przed I wojn± ¶wiatow± kopalnie zatrudnia³y ok. 5000 ludzi i dawa³y ok 225 tys. ton wêgla rocznie.

W okresie miêdzywojennym Nowa Ruda by³a ju¿ znacz±cym o¶rodkiem przemus³owym. Obok kopalni “Ruben” dzia³a³y dwie drukarnie, tkalnie, firma specjalizuj±ca siê w wydawaniu oleodruków i fabryka ¿aluzji. Miasto posiada³o wszystkie niezbêdne urz±dzenia komunalne, ³±cznie w wodoci±gami i kanalizacj± oraz o¶wietleniem ulic. Byk szpital i lazaret. Bogata by³a baza sportowo- turystyczna, m.in. ³adny, nowoczesny basen k±pielowy, tor saneczkowy z Góry ¶w. Anny, kilka hoteli, gospód z miejscami noclegowymi, schronisk m³odzie¿owych. Rozwiniête by³o szkolnictwo, m.in. szko³a dla dziewcz±t, szko³y zawodowe. Jednak kryzys w gospodarce ¶wiatowej odbi³ siê bardzo niekorzystnie na rozwoju miasta, szczególnie odczuwalny by³ w górnictwie. Spowodowa³ spadek wydobycia i zatrudnienia a nawet odp³yw czê¶ci ludno¶ci. Efektem tego by³o tak¿e zlikwidowanie w 1932 r. powiatu noworudzkiego i ponowne w³±czenie miasta i ca³ego regionu do powiatu k³odzkiego.



Okres wojny Nowa Ruda przetrwa³a bez ¿adnych strat i zniszczeñ, jedynie w koñcowych jej tygodniach uszkodzono lub wysadzono czê¶æ wiaduktów na linii kolejowej. Miasto zosta³o zajête 9. maja 1945 r. przez oddzia³ I Frontu Bia³oruskiego. Po ustaniu dzia³añ wojennych przyst±piono do uruchomienia miejscowych zak³adów, przede wszystkim kopalñ wêgla. By³y jednak k³opoty z jego wywo¿eniem w g³±b kraju ze wzglêdu na zerwane wiadukty. Najwiêkszym problemem sta³ siê ca³kowicie zniszczony wiadukt pomiêdzy stacj± Nowa Ruda-Przedmie¶cie a Zdrojowiskiem. Zbudowano tu prowizoryczny, drewniany most o d³ugo¶ci 220 m i wys. do 32 m o konstrukcji kratowej. Zwano go wówczas “mostem ¶mierci”. Sta³ siê szczególn± atrakcj± (tak¿e turystyczn±, bowiem przypomina³ wygl±dem mosty znane z westernów), poci±gi przeje¿d¿a³y go z minimaln± szybko¶ci±, a pasa¿erskie bez ludzi. W kilka lat pó¼niej zosta³ zast±piony konstrukcj± stalow±. Kopalniê “Ruben” przemianowano na “Piast". W 1948 r. przy³±czono do niej dawn± kopalniê “Rudolph" w Przygórzu, któr± przemianowano na szyb “Boles³aw”, a tak¿e kopalniê “Jan” (Johann Baptista) w S³upcu, ale tê ostatni± wy³±czono w 1954 r. i przy³±czono ponownie dopiero w 1971 r., tworz±c jedn± kopalniê pod nazw± “Nowa Ruda”. W latach 1956-59 do “Piasta” nale¿a³a te¿ sztolnia “Wac³aw” po zatopionej kopalni “Wenceslaus” w Mi³kowie. Kopalniê w mie¶cie znacznie przebudowano i powiêkszono eksploatuj±c nowe pok³ady i przekopuj±c chodniki. W szczytowym okresie eksploatacji w 1979 r. da³a ponad 1.200 tys. ton wêgla i blisko 100 tys. ton ³upków ogniotrwa³ych. Do 1980 r. czynna by³a przy kopalni pra¿alnia ³upku. Wcze¶niej rozpoczêto budowê nowej, ogromnej pra¿alni w Dzikowcu, ale ostatecznie zaniechano jej koñczenia.

Po 1945 r. w Nowej Rudzie reaktywowano wiêkszo¶æ starych fabryk i zak³adów, czê¶æ potem zlikwidowano, inne przebran¿owiono lub rozbudowano. Przez wiele lat istnia³ du¿y browar. Na bazie dawnych zak³adów w³ókienniczych dzia³a³ Zak³ad Przemys³u Jedwabniczego “Nowar”. Stare zak³ady ceramiczne przebudowano na filiê “Diory”, utrzymywane by³y tradycje miejscowej poligrafii, m. in. na bazie dawnych zak³adów Klambta istnia³o Technikum Poligraficzne. Miasto ca³y czas rozrasta³o siê, m.in. ca³kowicie wch³onê³o i zintegrowa³o dawne przedmie¶cia i osady podmiejskie: Zacisze i Drogos³aw.

W 1954 r. reaktywowano powiat noworudzki. Po reformie administracyjnej w 1973 r. miasto sta³o siê siedzib± w³adz miasta i gminy, ale w 1990 r,. nie ulokowano w niej rejonu administracji pañstwowej, tak wiêc pozosta³o w rejonie k³odzkim. Du¿ym wydarzeniem w dziejach miasta by³o po³±czenie w jeden zespó³ Nowej Rudy i S³upca. Utworzy³o to aglomeracjê, ale te¿ zaowocowa³o poka¼nymi problemami, poniewa¿ oba miasta nie ³±cz± siê z sob± bezpo¶rednio, oba te¿ posiadaj± sporo drobnych, czêsto wyludniaj±cych siê i zanikaj±cych kolonii i osiedli peryferyjnych. Zarówno w Nowej Rudzie jak i w S³upcu powsta³y nowe osiedla mieszkaniowe, wzniesiono te¿ sporo domów jednorodzinnych i budynków handlowo- us³ugowych. Miasto utraci³o jednak wiele walorów turystycznych, co odbi³o siê te¿ na jej zagospodarowaniu turystycznym. Nowa Ruda od dawna znana jest z interesuj±cych inicjatyw spo³eczno-kulturalnych.



na podstawie “Góry Sowie - S³ownik geografii turystycznej Sudetów”
« Powrót | Dodano: 2002-07-15 | Komentarzy: 13 | Ods³on: 19886 |  o | Drukuj

Komentarze:
Interesuje mnie bardzo gdzie mo¿na dowiedzieæ sie na temat przedstawicieli/naczelników, burmistrzów/ miasta Nowa Ruda z lat 1954-73.
Informacje proszê skierowaæ na adres beti64@buziaczek.pl
2007-07-03, 23:07:41 |  Beata |  Zg³o¶ nadu¿ycie
czxe
2007-08-14, 09:55:19 |  mato |  Zg³o¶ nadu¿ycie
Interesuje mnie historia /Noworudzkie Zak³ady Kartoniarskie /w Nowej Rudzie
informacje proszê kierowaæ na adres: ziemba75@wp.pl
2010-08-05, 12:14:06 |  Andrzej |  Zg³o¶ nadu¿ycie
w³a¶nie napisa³am to na polski polecam :-)
2011-01-13, 20:53:50 |  wentyl17 |  Zg³o¶ nadu¿ycie
wiecie gdzie mozna znale¿d¿ informacje o szkole nr.2 w s³upcu jak kto¶ wie to nie pisze pod adres gaga120@ pozdro;-)
2011-01-13, 20:58:25 |  wentyl17 |  Zg³o¶ nadu¿ycie
a mnie interesuje kopalnia wac³aw w mi³kowie ludwokowicach k³odzkich jesli sa jacys fascynaci w nowej rudzie to zapraszam do wsmulnych rozmuw wymiany zdan itp. hanomag@wp.pl
2012-01-23, 10:10:00 |  rafa³ |  Zg³o¶ nadu¿ycie
Bardzo dobrze przedstawiona historia miasta Nowa Ruda. Gratuluje. Zachêcam do opisania dziejów spo³eczeñstwa i miasta w okresie 1990 - 2010, jakie zak³ady pracy zniszczono, a co nowego zbudowano, sprawy demograficzne itp Taki bilans lokalnego zycia w 20 leciu III RP. Zapewne nie tylko mnie w takim ujêciu interesuje ten ciekawy okres ¿ycia ca³ego pokolenia Polaków
2015-06-01, 15:21:39 |  Ryszard B. |  Zg³o¶ nadu¿ycie
Bardzo dobrze przedstawiona historia miasta Nowa Ruda. Gratuluje. Zachêcam do opisania dziejów spo³eczeñstwa i miasta w okresie 1990 - 2010, jakie zak³ady pracy zniszczono, a co nowego zbudowano, sprawy demograficzne itp Taki bilans lokalnego zycia w 20 leciu III RP. Zapewne nie tylko mnie w takim ujêciu interesuje ten ciekawy okres ¿ycia ca³ego pokolenia Polaków
2015-06-01, 15:22:00 |  Ryszard B. |  Zg³o¶ nadu¿ycie
Bardzo dobrze przedstawiona historia miasta Nowa Ruda. Gratuluje. Zachêcam do opisania dziejów spo³eczeñstwa i miasta w okresie 1990 - 2010, jakie zak³ady pracy zniszczono, a co nowego zbudowano, sprawy demograficzne itp Taki bilans lokalnego zycia w 20 leciu III RP. Zapewne nie tylko mnie w takim ujêciu interesuje ten ciekawy okres ¿ycia ca³ego pokolenia Polaków
2015-06-01, 15:22:12 |  Ryszard B. |  Zg³o¶ nadu¿ycie
Bardzo dobrze przedstawiona historia miasta Nowa Ruda. Gratuluje. Zachêcam do opisania dziejów spo³eczeñstwa i miasta w okresie 1990 - 2010, jakie zak³ady pracy zniszczono, a co nowego zbudowano, sprawy demograficzne itp Taki bilans lokalnego zycia w 20 leciu III RP. Zapewne nie tylko mnie w takim ujêciu interesuje ten ciekawy okres ¿ycia ca³ego pokolenia Polaków
2015-06-01, 15:22:23 |  Ryszard B. |  Zg³o¶ nadu¿ycie
Bardzo dobrze przedstawiona historia miasta Nowa Ruda. Gratuluje. Zachêcam do opisania dziejów spo³eczeñstwa i miasta w okresie 1990 - 2010, jakie zak³ady pracy zniszczono, a co nowego zbudowano, sprawy demograficzne itp Taki bilans lokalnego zycia w 20 leciu III RP. Zapewne nie tylko mnie w takim ujêciu interesuje ten ciekawy okres ¿ycia ca³ego pokolenia Polaków
2015-06-01, 15:22:54 |  Ryszard B. |  Zg³o¶ nadu¿ycie
Bardzo dobrze przedstawiona historia miasta Nowa Ruda. Gratuluje. Zachêcam do opisania dziejów spo³eczeñstwa i miasta w okresie 1990 - 2010, jakie zak³ady pracy zniszczono, a co nowego zbudowano, sprawy demograficzne itp Taki bilans lokalnego zycia w 20 leciu III RP. Zapewne nie tylko mnie w takim ujêciu interesuje ten ciekawy okres ¿ycia ca³ego pokolenia Polaków
2015-06-01, 15:23:24 |  Ryszard B. |  Zg³o¶ nadu¿ycie
Interesuj± mnie lata 1945 do 1955,mój ojciec Jan Sprada,zam przy ³u¿yckiej 6 podobno by³ zastêpc± burmistrza zaraz po wojnie p.Miernika,w nastêpnych latach zarz±dza³ zak³. kartonowymi i drukarni±. Czy kto¶ zna historiê Nowej Rudy z pierwszych 10 lat po odzyskaniu ziem zachodnich w Nowej Rudzie.W 1955 roku,jak mia³em 5 lat przeniesiono nasz± rodzinê do Poznania,dlaczego ?
2019-08-22, 10:02:49 |  Wojciech Sprada |  Zg³o¶ nadu¿ycie

Has³o:
Autor:

Komentarz: /400 max

Info Redakcja wortalu www.nowaruda.info o¶wiadcza, ¿e nie odpowiada za tre¶æ komentarzy do zamieszczanych artyku³ów. Za owe tre¶ci odpowiadaj± ich autorzy. Zabrania siê umieszczania tre¶ci nawo³uj±cych do przemocy, nienawi¶ci, nietolerancji, jak i tre¶ci obra¼liwych wobec U¿ytkowników wortalu lub innych osób. Komentarze uznane za obra¼liwe lub przekraczaj±ce granice tolerancji bêd± usuniête bez poinformowania o tym autorów !!!

Menu

Noworudzianin
Maj 2023
N Pn Wt ¦r Cz Pt S
  1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30 31      

 PENSJONAT
Centrum Rekreacyjno-Konferencyjne HARENDA
Cena: od 40 do 80

donate

Dotacje w Bitcoin

  ^Top^

Strona zgodna z HTML 4.01   Korzysta z Apache   Korzysta z MySQL   Korzysta z PHP   Najlepiej czytaj w Firefox  
Wszelkie prawa zastrze�one (c) Nowa Ruda 2002-2006 Kamil Kobak
Aby lepiej ogl�da� wci�nij F11     www.nowaruda.info